Blog: Hoe zet je een ladder tegen een wolk?

Kijk even weg van je beeldscherm, en kijk om je heen. Bijna alle dingen die je ziet zijn ooit uitgevonden. Er was een tijd dat ze niet bestonden. Mensenhoofden en -handen hebben ze bedacht en gemaakt. Wat nu normaal is, was ooit een innovatie.

Je mag nu weer terugkijken naar je scherm, wat bovendien een van de ingrijpendste innovaties van de laatste eeuw is.

Innoveren is van alle tijden. De mens vond het wiel uit, de stoommachine, penicilline, de iPhone, de eierwekker en de afstandsbediening. Soms geeneens doelbewust, maar bij toeval. Maar hoewel we al sinds eeuwen dingen uitvinden, is de manier waarop we ze uitvinden veranderd. En daarmee bedoel ik niet de achterliggende techniek, maar het onderliggende systeem, zo leerde ik uit het boek 'Ladders tegen wolken' van Hans Bakker, Dirk-Jan de Bruijn en Michiel Jak.

De eerste vier innovatietijdperken
Tot pak 'm beet een eeuw geleden waren er vooral solitaire uitvindingen. Een mooi voorbeeld daarvan is de gloeilamp. Dit noemen we het eerste innovatietijdperk. Daarna kwam het tweede innovatietijdperk, waarbij innovaties werden ontwikkeld en toegepast binnen bedrijven.

Het derde innovatietijdperk - dat een halve eeuw geleden startte - werd gekenmerkt door de afsplitsing van innovators van grote bedrijven. En het vierde kenmerkt waarbij innovaties onderdeel van het businessmodel van een bedrijf werden. Voorbeelden daarvan zijn de big tech-bedrijven.

Energietransitie en digitalisering
En inmiddels zitten we in het vijfde innovatietijdperk. In dit tijdperk draait het om systeeminnovaties. Zulke vernieuwingen zie je op allerlei maatschappelijk relevante thema's zoals gezondheidszorg, energie, onderwijs, voeding, verstedelijking en mobiliteit. Wat al die innovaties gemeen hebben, is dat meer sectoren (ofwel 'silo's') moeten samenwerken. Bovendien werken publieke en private sector samen, zijn veel partijen betrokken én is niemand echt alleen eigenaar van de innovatie.

Herkenbaar? Dit is precies het speelveld waarin de tuinbouw zich momenteel bevindt. En de Greenport West-Holland als oliespuitje tussen alle verbindingen en radartjes door beweegt om het proces zo gesmeerd (efficiënt en effectief) mogelijk te laten verlopen. Want op veel van de bovengenoemde thema's worden momenteel de kaarten opnieuw geschud. Kijk maar eens naar de partners waarmee tuinbouwpartijen - en dan met name het Greenport cluster- de laatste jaren samenwerken. Als het gaat om warmte en logistiek, spreken we met de haven en de (inwoners van de) stad. Als het gaat om gezonde voeding, zitten we aan tafel met ziekenhuizen en patiënten. Om maar enkele voorbeelden te noemen.

Maatschappelijke waarde
In 'Ladders tegen wolken' geven de auteurs onder meer stappenplannen voor systeeminnovaties. Want zulke vernieuwingen hebben een totaal andere dynamiek dan bijvoorbeeld het uitvinden van een gloeilamp. Belangrijk verschil is dat bij systeeminnovaties gewerkt wordt aan maatschappelijke waarde.
Maatschappelijke waarde heeft echter ook een economische waarde. Daarom is het opzetten van een 'value case' een belangrijke stap, aldus de auteurs. Dit is ook een van de uitgangspunten van het programma van de Greenport West-Holland. Het realiseren van oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken met daarin aandacht voor de drie dimensies: Economie, Ecologie en sociaal-maatschappelijk. Langs deze drie dimensies wordt de waarde uitgedrukt in een circulair systeem. Andere onderdelen zijn het bouwen van het ecosysteem, het definiëren van een aansprekende ambitie op basis van vraagsturing en het vertellen van het pakkende verhaal. En heel belangrijk: ga samen aan de slag. "Think big, start small, act now.". Draagvlak (netwerk bouwen) creëren, netwerk bouwen op basis van een éénsluidende boodschap vanuit gezamenlijk belang met respect voor ieders eigen belang. 'Deep democracy' wordt dat ook wel genoemd. De wijsheid van de minderheid meenemen in het meerderheidsbesluit.   

Connected Transport Corridors
Dat stappenplan zagen we bijvoorbeeld terug bij de ontwikkeling van Connected Transport Corridors, dat ruim een jaar geleden werd geďntroduceerd, en waarbij vrachtwagens die informatie delen over hun route voorrang krijgen bij verkeerslichten. Dit is geen toevallig voorbeeld: een van de auteurs van 'Ladders tegen wolken' was projectleider (namelijk Michiel Jak). De oorsprong hiervan lag op de tafel van de Roadmap Next Economy van de Metropoolregio Rotterdam Den Haag waarvan ik namens de Greenport West-Holland een van de partners was. Zo komen netwerken en kennis(sen) weer bij elkaar met een positief resultaat.

De value case bij Connected Transport Corridors bestond uit onder meer een betere doorstroming van het verkeer, het besparen van brandstof en het verlagen van de emissie. Daarvoor werkten verschillende silo's samen: wegbeheerders (provincie en gemeenten), de verkeersindustrie en de logistieke sector (verstransport). Connected Transport Corridors werkt inmiddels op een aantal routes in de Greenport West-Holland.

Eerst nadenken, dan doen
'Ladders tegen wolken' is een herkenbaar én leerzaam boek. Want alle lessen zijn een-op-een te vertalen naar de praktijk van bijvoorbeeld het EnergieAkkoord van de Greenport, naar het Innovatiepact of alle andere grote opgaven binnen de tuinbouw. En de titel is natuurlijk al een cadeautje...
Ook als je denkt dat je met een ladder tegen de wolken niet alleen duurzame doorbraken kunt realiseren, maar je als het echt zou kunnen ook te raden zou gaan bij veel wijze mensen die ons zijn ontvallen en die eerder ons op gedachten van systeeminnovaties in de Greenport hebben gezet... (Die overdenking bewaar ik maar voor een andere blog.)

Eerlijk is eerlijk: voor deze blog ben ik even te rade gegaan bij Michiel Jak. Heb je nog tips, vroeg ik hem? "Denk altijd na voor wie je het doet, welk probleem je oplost en wie daar voor- of nadeel bij heeft. Stap in de dagelijkse praktijk en maar voorkom tegelijkertijd dat je in de standaard problemen en barričres gaat denken. Een probleem moet je niet willen oplossen op het niveau waarop het is ontstaan."

En met die wijze woorden dank ik Michiel, Dirk-Jan en Hans voor hun inspiratie uit het boek en realiseer ik mij dat we in de Greenport West-Holland samen met onze partners de ladder op veel plaatsen tegen de wolken aan hebben gezet!

Bron: Jolanda Heistek