BLOG Peter van den Berg: Europa en gas, aan de bal of speelbal?

De energiecrisis neemt structurele vormen aan. Het begon met Duitsland en de Europese Commissie die ondanks een voorbereidingstraject van vele jaren in de zomer van vorig jaar het ineens niet nodig vonden om toestemming te geven voor de ingebruikname van de Nordstream2 gasleiding uit Rusland. Rusland had haar reactie al voorbereid, want ze stuurden vanaf begin 2021 al minder gas naar Europa. Hun volgende stap was dat ze de aanvoer verminderden naar het contractuele minimum. De Noordwest-Europese landen leefden tot eind 2021 nog in de 'corona-roes', en beseften niet hoe afhankelijk ze in de afgelopen jaren geworden waren van Russisch gas. Vooral de productievermindering uit het Groningerveld is doorgevoerd zonder enige structurele vervangende gasvoorziening. Nou ja, uit Rusland dus.

Vervolgens viel Rusland Oekraďne aan en werd de voorziening van Europa met steenkool, olie en vooral gas uit Rusland het meest belangrijke strijdwapen voor zowel Rusland als voor de EU. Maar is dit wapen wel zo effectief voor Europa?

Van de (gedeeltelijke) Europese boycot op Russische olie en steenkool kun je wel stellen dat dit een goed wapen is voor Europa. Olie en steenkool zijn in voldoende hoeveelheden ergens anders vandaan te halen. De grondstoffen zijn wel veel duurder geworden (olie maal twee en steenkool maal vier), maar het effect is niet anders dan in de hoogconjunctuur van midden 2008. Voor gas ligt dit totaal anders. Als de Russische gasaanvoer stilvalt op zo'n korte termijn is de gasvoorziening van Noordwest- en Oost-Europa in gevaar.
Dat betekent eerst extreme prijsvorming, want partijen moeten onverwacht elders gas kopen en de aanbieders van gas drijven de prijzen. Voor zover er voldoende gas danwel aanvoercapaciteit (LNG terminals, pijpleidingcapaciteit, schepen) beschikbaar zijn. Vervolgens komen er partijen die dit extreem dure vervangende gas moeten kopen in de problemen. Ze zouden contractueel gas uit Rusland krijgen, maar nu de aanvoer is verminderd is dit niet mogelijk. Dit is sinds de verlaging van de flow door Nordstream1 aan de orde. Uniper is het eerste slachtoffer dat zich bekend gemaakt heeft. Niet bepaald het eerste beste kleine energiebedrijf. Er zijn en worden meer energiebedrijven getroffen, de tijd zal het leren wie dit zijn. De Duitse overheid heeft twee maanden geleden de Gazprom Germania-groep onder overheidscuratele gesteld en Franse overheid heeft EDF vorige week genationaliseerd. Dit was blijkbaar nodig. Wat tijdens de kredietcrisis met banken gebeurde, gebeurt nu met energiebedrijven.

Er is de vraag: zal er voldoende gas zijn voor komende winter? Gastransportservices publiceerde afgelopen week dat er ook bij stilvallen van de Russische gasaanvoer geen probleem zal zijn deze winter, mits de afname net als in de afgelopen periode 20% lager blijft, de aanvoer uit Noorwegen en LNG op peil blijft én we een normale winter krijgen. Er hoeven dan geen afnemers afgeschakeld te worden en het Groningerveld hoeft niet extra te produceren. De gasmarkt reageerde sceptisch op dit nieuws: de prijzen daalden niet.

Deze reactie typeert de situatie: de markt gelooft niet meer dat de overheid het verloop van de energiecrisis in de hand heeft. Ook al wijzen de feiten op het gelijk van Gastransportservices; tijdens het groot onderhoud van Nordstream1 gaat de vulling van de gasvoorraden door en ontvangt Europa de LNG die het nodig heeft. Wat ook logisch is, als je ruim 30 ct/m3 meer betaalt dan je concurrent. Maar bij iedere stap van Rusland of Europa is het effect op de energiecrisis groter dan de overheid verwacht en vertelt. Europa wekt de indruk de bal te hebben, maar is een speelbal geworden in een wedstrijd tussen Rusland en de Verenigde Staten. En dat realiseert de markt zich. De onzekerheid die hieruit volgt, brengt bedrijven en mensen in de problemen.

Bron: Peter van den Berg